- "Người đàn bà xa lạ" của Ivan Kramskoi

Неизвестная. Иван Крамской

Холст, масло. 1883
Có lẽ đó là tác phẩm nổi tiếng nhất của Ivan Kramskoi, bức tranh bí ẩn nhất, mà cho đến nay vẫn còn chưa được hiểu hết, vẫn còn bí mật. Ivan Kramskoi đã đặt tên cho bức tranh của mình là "Người đàn bà xa lạ", và như vậy đã bao phủ lên bức tranh này một tấm màn bí mật. Dáng vẻ của người phụ nữ trên tranh gợi nên sự băn khoăn và lo lắng, một sự cảm mơ hồ chẳng lành và cái gì đó mới mẻ đáng nghi ngờ - một dạng phụ nữ không phù hợp với "khuôn vàng thước ngọc" thời gian trước đó. "Không rõ ai là người phụ nữ này: một người phụ nữ đoan trang hay là một gái bán hoa, nhưng trong chân dung của cô ta là cả một thời đại" - một số người đã nhận xét thế. Ngày nay "Người đàn bà xa lạ" đã trở thành hình tượng của vẻ quý phái và sự tao nhã thượng lưu. Người phụ nữ ấy ngồi trong chiếc xe hở mui đi ngang qua cầu Anichkov, nhô cao lên trên thành phố sương mù trắng lạnh như một nữ hoàng...Trang phục của người phụ nữ này - chiếc mũ "Fransisk" với những chiếc lông chim nhẹ nhàng trang nhã, đôi găng tay Thụy điển làm từ loại da thuộc mỏng nhất, áo khoác "Skobelev" với lông thú và những dải lụa xanh, vòng đeo tay vàng - tất cả là những chi tiết thời trang của bộ trang phục phụ nữ những năm 1880, những chi tiết để tạo ra sự thanh lịch quý phái. Nhưng điều đó không có nghĩa là người phụ nữ này thuộc tầng lớp thượng lưu, có lẽ còn là ngược lại - quy luật bất thành văn hồi đó hoàn toàn loại trừ việc ăn mặc hoàn toàn theo đúng mốt như thế trong các tầng lớp thượng lưu của xã hội.

Ở Việt nam ta, có lẽ đây là một trong vài tác phẩm của hội họa Nga được biết đến nhiều nhất. Sánh ngang với nó về độ nổi tiếng ở ta có lẽ là "Mùa thu vàng" của Levitan. Cũng dễ hiểu vì ngày xưa dân ta đi Liên xô hay mang phiên bản của hai bức tranh này về. Tranh in lên bìa cứng, có khung, cỡ như tờ tạp chí, giá lại rẻ, có 1 rúp 80 kô-pếch.

Trở lại câu hỏi của FOR, đó là câu hỏi thường trực trong đầu của hầu hết mọi người khi chiêm ngưỡng tác phẩm này.

Hãy nghe tác giả của nó, họa sĩ Kramskoi trả lời. Các thông tin dưới đây hungmgmi lược dịch từ bài báo đăng trên tạp chí "Nữ công nhân", trong sê-ri "Khi những bức chân dung lên tiếng":

"Người đàn bà ngồi trên xe đi dạo trên đại lộ Nevski, vào khoảng 3 đến 5 giờ chiều, mặc chiếc áo khoác với lông thú, với vẻ đẹp kiểu lai Digan...". Đó là những dòng đầu tiên về tác phẩm này do nhà văn Petr Boborykin viết trên tờ "Báo Chứng khoán" ngày 24/3/1883.

Hầu như cả thành Peterburg đổ xô đi xem "Người đàn bà xa lạ". Bức tranh sau đó đã "du ngoạn" qua một số bộ sưu tập cá nhân trong và ngoài nước. Năm 1925, kiệt tác của Kramskoi mới trở về Nga và được trưng bày tại Bảo tàng T'retiakov.

Người ta kể lại rằng, tại cuộc triển lãm ra mắt “Người đàn bà xa lạ”, Kramskoi đã lặng lẽ rời khỏi đó. Khi quay về, có một đám đông ồn ĩ đang đứng đợi ông. Họ là các bá tước, các quan chức, các nhà văn và họa sĩ, sinh viên.

Một người bạn hỏi:

-Hãy cho chúng tôi biết, nàng là ai vậy?

Kramskoi trả lời:

-Người đàn bà xa lạ.

-Hãy cho chúng tôi biết tên nàng, và anh kiếm ra đâu ra được báu vật đó?

-Tôi tự nghĩ ra.

-Nhưng anh vẽ có mẫu cơ mà.

-Có thể thế, từ nguyên mẫu…

Sau này, có nhiều họa sĩ tranh luận về nguyên mẫu bức tranh này. Ai cũng có giả thiết của mình. Nhưng dường như Kramskoi không bận tâm về điều đó. Sau đó một năm, một tai họa đổ xuống gia đình ông. Hai con trai của ông bị chết. Kramskoi viết thư cho bạn ông, T’retiakov:” Hãy nhận lấy bức tranh bi thảm này làm quà tặng, nếu như nó không thừa với hội họa Nga và tìm được chỗ trong Galery của ngài”. T’retiakov đã mua bức tranh này và bắt bạn mình phải nhận tiền, ông biết rằng người bạn tài năng của mình đang trong tình trạng vô cùng túng thiếu.

Chúng ta nhớ rằng danh họa Phục hưng Raphael đã từng lý giải về nguyên mẫu đức mẹ -Madonna trong bức tranh nổi tiếng của mình:”Để vẽ được chân dung Madonna, tôi đã từng gặp gỡ với rất nhiều người phụ nữ”. Phải chăng “Người đàn bà xa lạ” của Kramskoi cũng là một người không có thật, và đó cũng là nguyên nhân để ông đặt tên tác phẩm của mình như thế?
Hình như bi kịch của gia đình Kramskoi xảy ra sau khi ông vẽ kiệt tác này là nguyên nhân của một số lời đồn thổi rằng dường như bức tranh này không mang lại may mắn cho những ai treo nó trong nhà.

Đây là câu chuyện kể về bối cảnh họa sỹ vẽ nên bức tranh "Người đàn bà xa lạ":
Chuyện tình với kết cục buồn
Ở huyện Phategiơ, tỉnh Kursk có điền trang của nữ quý tộc dòng dõi Bestugieva. Bà có một người họ hàng xa ở Sant-Peterburgh và một biệt thự ở đó.

Người cháu trai của bà điền chủ, một sỹ quan vừa giải ngũ từ Kavkaz trở về nhà tại Sant-Peterburgh, ghé qua thăm người thím.

Chàng Bestugiev trẻ tuổi sửng sốt bởi vẻ đẹp quyến rũ của cô hầu phòng là nông dân được đưa tới từ làng bên. Vì thế mà anh nán lại điền trang. Được sự đồng ý của người yêu, người cháu khẩn cầu thím mình hãy cho phép được mang theo cô hầu phòng, người mà cậu đã quyết định sẽ lấy làm vợ sau khi giới thiệu với cha mẹ mình.

Nghe xong lời thỉnh cầu không bình thường ấy, bà điền chủ vô cùng tức giận – làm sao một quý tộc dòng dõi lại có thể lấy một đứa con gái quê mùa như vậy?! Nhưng chàng trai kiên quyết giữ nguyên ý định của mình đến nỗi sau đó, không ngay lập tức, nhưng cuối cùng cũng chiến thắng.

Tại Sant-Peterburgh, chàng Bestugiev trẻ tuổi giới thiệu người yêu với cha mẹ. Không có những phản đối kịch liệt vì cô dâu cũng đã chinh phục được cả cha mẹ chú rể. Họ bắt đầu dạy cô các nghi lễ, dạy nhảy, cô có một giọng nói thật dễ thương. Họ còn dạy cô học chữ nữa.

Sau đám cưới, hạnh phúc của đôi vợ chồng trẻ đôi khi bị một đám mây ảm đạm bay qua do những ngộ nhận về vẻ đẹp và sự quyến rũ bất thường của Matriona Savvisna. Họa sỹ Ivan Kramskoi cũng trở thành “tù nhân” của cô. Thỉnh thỏang ông ghé thăm gia đình họ. Và là một họa sỹ, Kramskoi không thể không quan tâm đến người đẹp.

Vào một ngày đông tiết trời u ám, khi gió lạnh buốt thổi từ vịnh vào, Kramskoi đến “sưởi ấm nhờ” nhà Bestugiev. Đón tiếp ông là chồng của Matriôna Savvisna, giúp khách cởi áo khoác và mũ, sau đó dẫn vào phòng và mời ngồi để mời trà nóng. Ngay sau đó Matriôna Savvisna lao nhanh vào phòng, rất phấn khích, hai má đỏ hồng. Trong khi người chồng giúp cô cởi áo lông, cô liên tục lặp đi lặp lại: “ôi anh không biết là em đã có một cuộc gặp mặt như thế nào đâu!”.

Tại đó, khi uống trà, cô kể cho chồng và khách nghe là đã gặp bà chủ cũ – bà điền chủ ở huyện Phategiơ. Bà kia, đến lượt mình nhận ra cô hầu cũ của mình, và rõ ràng là bà quyết định rằng Matriôna Savvisna phải vô cùng biết ơn vì bà đã cho phép cô đi khỏi cùng với người cháu trai của mình. Nhưng cô hầu cũ đã đi ngang qua với vẻ độc lập và kiêu hãnh như thể tôi không biết bà là ai và cũng không muốn biết …

Câu chuyện đã tạo cho Kramskoi ấn tượng không thể quên được. Trong bức tranh ông định vẽ nhất thiết phải thể hiện được không chỉ vẻ quyến rũ, mà phải cho thấy được ở mức độ nào đó thế giới nội tâm của người phụ nữ trẻ xinh đẹp này. Họa sỹ đã làm được điều đó đến mức nào thì đến nay các nhà nghiên cứu nghệ thuật vẫn còn đang tranh cãi.

Nhưng cuộc sống gia đình cũng không được yên ả. Chồng cô bị những tay quá khích thách thức đấu súng. Đã có ba lần đấu súng như vậy, nhưng đều được giải quyết bằng hòa giải. Hơn nữa, họ không thể làm hỏng các mối quan hệ trong gia đình. Thêm vào đó, con trai họ bị ốm và qua đời. Tất cả những điều này đã khuyến khích họ hàng nhà chồng Matriôna Savvisna đưa ra yêu cầu hủy bỏ hôn ước trước nhà thờ, và điều đó đã được thực thi.

Biết được điều này, Kramskoi cho rằng mình có nghĩa vụ tiễn Matriôna Savvisna, cô đã quyết định về lại làng cũ với chị gái. Họ thỏa thuận là cô sẽ viết thư cho ông. Rất lâu sau mà không có tin tức gì. Kramskoi đã viết thư về làng nhưng không nhận được hồi âm. Về Phategiơ, ông nhận được tin buồn: trên đường về Matriôna Savvisna bị ốm và đã qua đời tại bệnh viện công Phategiơ. Theo những quy định thời đó, nghĩa trang thành phố chỉ để chôn thị dân, nên người ta chôn cất Matriôna Savvisna tại nghĩa trang làng Milenino thuộc ngọai ô thành phố.

Trong thời gian ở Phategiơ và ngôi làng quê của Matriôna Savvisna, Kramskoi đã vẽ được nhiều phác thảo mà sau đó trở thành những bức tranh nổi tiếng như: “Người nông dân với dây cương”, “Người làm đồng” và “Lò rèn”.